Oidhreacht Mick Lally

Nach gearr crua é cailleadh Mick Lally dúinn? Ní h-amháin gur tharla chomh tobann é, ach gur nochtadh a bhás dúinn chomh mór a bhíodh sé inár saolta.

Ba óg an fear é Mick Lally chun imeacht ar shlí na fírinne - ní raibh ach 64 bliana d'aois. Ach chaith sé leath na blianta sin os comhair an phobail ag aisteacht. Is dócha gur chuimhin daoine go raibh sé ina Gharda sa scannán Poitín, faoi stiúrthóiríocht Bob Quinn, ins na seachtóidí, ach mairfidh a chlú don chuid is mó mar Miley Byrne, feirmeoir agus fear tuath, sa sobalchláir Bracken agus Glenroe.

Deirtear gurb fhuath é ról Miley le Mick Lally. Níor thaitin leis gurbh Miley é in aigne an phobail agus an méid oibre níos fearr aige tar éis Glenroe, ar stáitse agus, ar ndóigh, ar scannán dá chuid The Secret of Kells agus Alexander.

Dúirt fear éigin ar Raidió na Gaeltachta inné go raibh dífríocht mór idir Mick Lally agus Miley Byrne agus is dócha go raibh sé sin crua ar Lally freisin. Fear clíste léite é Mick agus saghas amadáin é Miley. Is fíor é sin, ach níl an fhírinne go léir é. Bhí Miley Byrne mór i gcroithe na daoine mar ba fear uasal é, agus chuir Mick Lally an uaisleacht sin air.

Níorbh fhéidir le aisteoir eile é a dhéanamh, mar níl an saghas uaisleachta sin coitianta sa tsaol. Níl an amadánaíocht ach rud beag; agus dearmad déanta ar pleidhcaíocht tumthéitheora no caorach as láthair ar Domhnach éigin is í uaisleacht Miley, fear a sheas ar rudaí luachmhar mar teaglach, macántacht agus cothrom na Féinne déanta le saibhir agus daibhir, a maireann gach seachtain, gach mí, gach bliain.

Níorbh an uaisleacht a thagann ó rugadh uasal agus tógadh i dTeach Mór í, ach an uaisleacht a thagann ón anam. An uaisleacht a thagann ó fhear atá cneasta macánta le daoine, agus a thuigeann an ceangal idir an duine agus an dúlra atá ina thimpeall. Bhí na tréithe sin i Mick Lally, agus ba é bua Mick Lally na téithe sin a chur isteach i Miley Byrne.

Bhí grá ag na Gaeil ar Miley Byrne, mar thaispeán sé dúinn an Gael mar ba mhaith linn é. Uasal, tuathach, macánta, deas. Sin bua agus oidhreacht Mick Lally - mar fear a rinne an Gael is Gaelaí, an chuid is fearr cine na nGael.

Is cuimhin liom seoladh fheachtais Uachtaránachta Mary Robinson - nó ceann díobh; bhí níos mór ná an t-aon tús amháín aici - ar mullach leoraí i mBéal an Átha i 1990. Maidin Dé Sathairn, Sráid Uí Raghailligh, slua mór istigh sa mballa. Ceathrair an an leoraí - sagairt áitiúil, Dick Spring, Mary Robinson agus Mick Lally. Fuair Mick Lally an gáir is mó ar an lá, i bhfad níos mó ná ceannaire Pháirtí an Lucht Oibre nó an chéad Uachtarán eile agus bean ón mbaile. Mar ba duine dúinne féin é Mick Lally, agus bhí, bíonn agus beidh go deo meas againn air dá bhrí. Ar lámh Dé go raibh a anam dílis uasal.

Ciarán Mac Mathúna. RIP.

Táid go léir ag imeacht uainn anois. Ní raibh Liam Clancy féin fuar faoin bhfód nuair a tháinig an scéal inné go raibh Ciarán Mac Mathúna, fear mór eile an cheoil, tar éis aghaidh a thabhairt ar shlí na fírinne. Go dtuga Dia grást orthu go léir - tá dream mór acusan Aige anois.

Bhí saol i ndá chuid ag Ciarán Mac Mathúna, Luimneach a thosaigh a obair in oidhreacht na hÉireann ar dtús i saothar logainmneacha. Ach le linn na caogaidí agus na seascaidí, chuaigh sé níos mó isteach ag bailiú cheoil na hÉireann, an seod sin a bhí curtha i bhfolach agus i gcré ag daoine a bhíodh náire orthu ar a gcultúr féin. Tá na Gaeil faoi ghéillsine leis na baileathóirí cheoil, dá chuid Mac Mathúna nó Séamus Ennis nó Tom Munnelly agus roinnt eile acu. Mura raibh siad ann, cad a mbeadh againne anois ach Jedward damnaithe?

Ach is mar chraoltóir a mhairfidh cáil Mhic Mhathúna. Chaith sé leathchéad bliain ag craoladh ar RTÉ, ó Feiseanna agus Fleadhanna ar dtús, agus ar a chlár cneasta, saibhir le amhránaíocht, scéalaíocht is filíocht na nGael, Mo Cheol Thú. Craoladh an clár go moch maidin Dé Domhnaigh, agus an náisiún á dhúisigh. Bhí an guth ceart ag an Mathúnach don uair sin - bog, íseal go leor, guth a rinne an cheangal idir an saol inniu agus an saol fadó. Guth na ndúiseodh duine roimh am.

Is cuimhin liom féin maidin Nollag amháin, agus do Spailpín ina chónaí fós i Maigh Eo beannaithe. Dhúisigh mé go moch, tinn, beagán, is dócha, ón ól an oíche roimhe sin. Nollaig ar an nDomhnach a bhí ann, agus Mac Mathúna ag cur a cheol chugainn. Chraol sé sean-taifead ar a chlár féin, agus Ben Kiely agus duine eile isteach mar aíonna aige.

Bhíodar triúr ag caint ar an seansaol, agus na sean-amhráin nach gcastar sa lá 'tá inniu ann. Go tobann, leann Kiely isteach ar cheann acu, The Old Bog Road, agus leann an Mathúnach agus an t-aoi eile leis. Go lá deireadh an tsaoil, is mar sin a chuimhneoidh mé ar Chiarán Mac Mathúna, eisean féin ag canadh cé nárbh amhránaí é. Tógadh ar an dtonn é, agus an draíocht leosan sa stiúideo an maidin Nollag úd. Ar dheis Dé go raibh a anam uasal, fear mór na nGael.

And life's a pretty puzzle, past finding out by man
I take the day for what it's worth and I do the best I can
Since no-one cares a rush for me, what needs have I to mourn?
I take my pay, I go my way, and I smoke my pipe alone.
Each human heart must know its grief, though little be its load
And God be with you Ireland and the old bog road.






Technorati Tags: Gaeilge, ceol, cultúr, Ciarán Mac Mathúna, RTÉ, oidhreacht, comóradh

Oidhreacht Ronnie Drew

Foilsíodh leagan an ailt seo i Foinse, nuachtáin seachtainiúil na Gaeilge i rith an deiridh seachtaine, agus táim buíoch go leor dóibh. Táimid go léir ár ndualgas a dhéanamh ar son Ronnie bocht, agus eisean imithe anois ar slí na fírinne.

Suimiúil go leor, i rith na seachtaine, féachaint ar cad a scríobhadh faoi shaol agus shaothar Ronnie Drew, ceoltóir, cainteoir agus croí mór na Dubliners. Bhí an tuairim amach go mbeidh pléaráca a chuireadh níos láidre ná pléaráca Tim Finnegan féin, an tógálaí ar a chlú a sheinneadh Ronnie Drew féin comh minic.

Rinne Ronnie Drew a chuid féin faoina fhinscéal féin. Ba bhreá leis scéal a insint faoi uair ar bhuail sé le Patrick Kavanagh ins na seascaidí, ach níorbh fhéidir leo deoch a fháil toisc nach raibh tigh tábhairne i mBleá Cliath ann gan coisc ar cheachtar nó an mbeirt acu.

Ach bhain níos mó le saol agus saothar Ronnie Drew ná an t-ól. Tá trua agam ar an lucht óg, nach bhfuil aithne níos fearr acu ar Ronnie Drew ná seanfhear baol tinn nó an t-amhrán ainnis sin, The Ballad of Ronnie Drew. Bhí Ronnie Drew níos laidre ná sin, agus mairfidh a chlú go deo mar ball den lucht a thóg ceol na hÉireann slán nuair a bhí sé i mbaol a chailliúnt go deo.

Bhí an t-ádh le mo ghlúin féin gur chonaiceamar agus chualamar Ronnie Drew agus na Dubliners ag deireadh na h-ochtóidí, nuair a líonadh a sheolta arís agus siad ag seint leis na Pogues. Is cuimhin liom go maith - agus is féidir an scannán a fheiceáil fós ar You Tube beannaithe - nuair a bhíodar ar Top of the Pops i 1987 ag seinm The Irish Rover. Is cuimhin liom fós freisim titim mo chroí nuair a d'fhágadar an ardán agus tháinig Curiosity Killed the Cat in a n-ionad. A léitheoir, cé atá ag éisteacht le Curiosity Killed the Cat anois?

Ach ní raibh ann ach blás a n-iar-ghóire. Chun tabhachtach Ronnie Drew agus na Dubliners a thuiscint i gceart, caithfear dul siar chuig na caogaidí, aimsir bhocht dhuairc in Éirinn. Seinneadh an ceol sa Chlár agus i gCorca Duibhne fós, ach ní raibh aon meas ag an bpobal mór ar a cheol agus a n-amhráin féin.

Ansin, an t-athrú; bhí an t-ádh dearg ag an gceol gur tharla an aiséirí cheoil tíre i Méiriceá, agus nuair a tháinig an scéal abhaile go raibh ceathrair Gaeil ó Thiobraid Árann agus Ard Mhaca ag canadh Brennan on the Moor i Halla Carnegie, Nua Eabharc, thit sé ar na Gaeil seans go mbaineann níos mó leis na sean-amhráin ná an ganntanas agus an bochtanas agus an drochshaol.

Bhí an tír réidh a h-amháin féin a ghlacadh, agus ba iad na Dubliners na buachaillí a bhfillfeadh iadsan ar áis dí. Bhí sár-cheoltóirí ag na Dubliners i John Sheehan ar an bhfidil agus Barney McKenna ar an mbainseo, rud a chabhraigh na seancheoltóirí, na fir a choinneáil an ceol beo, na Dubliners a ghlacadh mar cheoltóirí, fir ina mbeadh an ceol slán ina seilbh. Bhí Ciarán Bourke sa Dubliners mar fear mór an chultúir, a chasadh amhráin Gaeilge leo roimh a theip a shláinte air. Bhí duine de na n-amhránaí is fearr riamh acu i Luke Kelly, agus bhí Ronnie Drew acu.

Ní raibh an guth is binne riamh ag Ronnie Drew, ach thug an guth searbh garbh sin bua do na Dubliners nár dtabharfadh guth níos binne, agus is í sin an fhírinne. Nuair a chloistear guth Ronnie Drew ag seinm faoi fhir ag obair ar bhóithre Shasana, nó ar an seanbhean sin Dicey Reilly a bhí tógtha go dona leis an ól, bhí fios agat gurbh é an fíorscéal atá le cloisteáil agat. Tar éis na céadta bliain ag tabhairt meas don duine seo nó an duine siúd, ba é Ronnie Drew Gael a ndéarfadh "seo mo ghuth féin, agus mura dtaitníonn sé leat teigh chun an diabhal a mhic."

Fear misneach cróga ab ea Ronnie Drew, a sheas nuair a raibh fonn ag an tír ar dhaoine a sheasamh ar a son agus ar son a cultúir. Níl eolas againne ar saol slí na fírinne, ach má tá an ceart ann sa domhain seo chugainn nach mbíonn ann i gcónaí sa domhan seo againne, tá Ronnie agus Luke agus Ciarán, agus Bob Lynch bocht freisin, ag seinm arís le chéile. Agus guím freisin go mbuailfidh Ronnie le Paddy Kavanagh bocht, file mór na tuaithe, agus go ngeobhaidh siad tigh oscailte dóibh tar éis an tsaoil.





Technorati Tags: Gaeilge, ceol, cultúr, Ronnie Drew, The Dubliners, oidhreacht, comóradh